نگاهی نقادانه به موضوع طائفه گرایی – قسمت اول
معضل بزرگ ما نبود گفتگوست
معضل بزرگ ما این است که پیروان مکتب گفتگو و مذاکره در اقلیت اند. علت تاکید دین بر پایبندی به این روش این است که اصل گفتگو، گنجی است تمام نشدنی که منتظر کسانی است که آن را کشف و شناسایی کرده و به بهترین وجه از آن بهره بگیرند.
سید ابراهیم الزاکی
مترجم: پریسا فیضی
طائفه گرایی از جمله بیماری های کهنه و مزمنی است که باعث پوسیدگی روزافزون پیکره امت اسلامی شده و آن را ویران می سازد. دیری نمی پاید که این بیماریِ همه گیرِ بی رحم، فروکش کرده یا تقریبا خاموش می شود تا این که بار دیگر بنا به دلایل مختلف، به صورتی شدیدتر سربر می آورد که نتیجه ای جز ضعف تدریجی پیکره امت و نابودی آن در بر نخواهد داشت.
علی رغم این ضعف و سستی، استفاده بیش از حد از سلاح ویرانگر طایفه گرایی، امت را همچنان آماج کشتارها و سیاه نمایایی ها قرار داده است. عناصر دیگری چون به حاشیه راندن و طرد برخی گروه ها، ایجاد هول و وحشت در دل ها، دامن زدن به تردید ها و دیگر سلاح های ویرانگر، وضعیت کنونی امت را غیر قابل تحمل و آینده آن را تباه ساخته است.
کتاب «طایفه گرایی از منظر سیاست و دین» نوشته «حسن بن موسی الصفار»، تلاش دارد نمودهای بیرونی بیماری طایفه گرایی را رصد، انتقادات را مطرح و دیدگاه ها و راه حل هایی را ارائه کند که در حل و فصل این مشکل تاثیر گذار است.
ضعف کتاب صفار: عدم بررسی گذشته
با وجود این که مولف، به پیامدها و دلایل تاریخی این مشکل اشاره و بر نقش متون دینی در اشاعه فرهنگ طایفه گرایی تاکید می کند، اما عملا گامی در بررسی، تفکیک و جداسازی این متون، بر نمی دارد. لذا در تحلیل ها، تفسیر ها و نقد های این کتاب، به میزانی که حال حاضر و شرایط کنونی مد نظر قرار گرفته است، گذشته، مورد تحلیل، تفسیر و نقد قرار نمی گیرد.
شایان ذکر است که این کتاب و محتویات آن، در نتیجه جمع آوری سخنرانی ها، مقالات و گفتگوهایی تدوین شده است که در نشست های ملی، دینی و یا تقریبی مختلف نوشته و یا ایراد شده اند. هم اکنون در شرایط تاریخی و حساس امت، به ویژه پس از اشغال عراق و در پی آن گسترش و بحرانی شدن مساله طائفه گرایی در این کشور ضرورت کنترل طایفه گرایی به شدت مطرح شده است.
حال اگر این مهم انجام نگیرد، این بیماری در نطفه خفه نگردد و دیگر محیط های ملی از خود در برابر ورود به بیراهه های تاریک طایفه گرایی محافظت نکنند، خطر سرایت این بیماری به دیگر کشورهای همجوار کاملا محتمل خواهد بود.
مصونیت دینی و اخلاقی در برابر طائفه گرایی
باید توجه داشت که حفاظت از کشورهای همسایه عراق در برابر طایفه گرایی، تنها از طریق افزایش سطح مصونیت دینی و اخلاقی انجام می پذیرد. این مسأله باعث خواهش شد که مصونیت گروه ها و اقشار مختلف در برابر طایفه گرایی افزایش یابد.
بر هیچ عاقلی نهفته نیست که تنها از راه گفتگو می توان به آسیب ها، مشکلات، ابعاد، پیامدها و دلایل شکل گیری طایفه گرایی آگاه شد و در پی آن راه های ریشه کن سازی این پدیده را بررسی کرد.
با وجود این که دین همواره ترغیب به گفتگو می کند، معضل بزرگ ما این است که پیروان مکتب گفتگو و مذاکره در اقلیت اند. علت تاکید دین بر پایبندی به این روش این است که اصل گفتگو، گنجی است تمام نشدنی که منتظر کسانی است که آن را کشف و شناسایی کرده و به بهترین وجه از آن بهره بگیرند.
گفتگوی نقدگونه، بهترین راه رسیدن به اهداف
بدین سان نه تنها پاسخی برای نیاز کنونی و آینده امت، پاسخی به ندای گذشته و تاریخ ما بیان خواهد شد. گذشته ای که از ما خواسته ای جز بازنگری، ارزیابی، نقد و عبرت ندارد. تمامی این اهداف تنها و تنها از راه اندیشه، تأمل و گفتگوی نقدگونه خلاقانه دست یافتنی خواهند شد.
طبیعی است که اشخاصی با اندیشه و دیدگاه های نویسنده مخالف باشند. این مساله ای عادی بوده و نه تنها اشکالی در آن نیست، بلکه مسأله ای مطلوب و شایسته است، زیرا فواید بسیار و بی شماری در اختلاف ها و تفاوت ها نهفته است.
در این زمینه آن چه که نویسنده را برجسته و متفاوت می سازد، این است که وی شخصیتی با سابقه در زمینه مناظره و گفتگو دارد که در نتیجه سال های سال، تجربه و فعالیت های بی شمار به دست آمده است و وی اصول گفتگو، مناظره و فروع آن را به خوبی می شناسد.
باید توجه داشت که که اندک افرادی هستند که بدون داشتن تجارب اینچنینی و یا بدون پرورش مهارت ها و ابزارهای گفتگویی در وجود و شخصیت خود، قدرت و مهارت بالای گفتگو و مناظره داشته باشند.
از مسائل دیگری که این نویسنده را در مقایسه با دیگران متمایز می سازد، این است که وی دارای دیدگاه و طرحی با خط سیر و جهت گیری مشخص است و برای هیچ خواننده ای دشوار نیست که از طریق سخنان، تألیفات، اقدامات و عملکرد وی، این دیدگاه را بشناسد، مورد بررسی قرار دهد و کاملا احساس کند.
بدین سان همگان می توانند مواضع نویسنده را رصد، نقد و بازخواست کنند. این مهم می تواند شفاها، کتبا و یا از طریق گفتگوی مستقیم و صریح با صاحب این دیدگاه انجام پذیرد.
نقد وظیفه ماست
باید توجه داشت کسانی که متصدی امور کلی جامعه هستند و هدایت و جهت گیری آن را برعهده دارند، فرشته و معصوم نیستند و نباید هم این گونه باشند؛ چرا که آن ها انسان اند، گاهی درست عمل کرده و گاهی اشتباه می کنند. اینک وظیفه ماست که ناظر باشیم، ببینیم و نقد و بازخواست کنیم.
البته این امر با زور، آسیب رساندن و یا نابخرد نشان دادن دیگران باشد بلکه باید از راهی نیک، مستند و قدرت منطق و نه با منطق قدرت انجام پذیرد.
این کتاب تعدادی از مسائل یا مشکلات و ابهامات موجود در امت اسلامی را مطرح ساخته است، همچنین در لابه لای این کتاب اندیشه های متعددی وجود دارد که در سراسر کتاب پراکنده است اما می توان آن ها را در چارچوب محورهایی جداگانه قرار داد. اینجانب با شیوه بررسی موضوعی تلاش کرده ام تا برجسته ترین اندیشه های مطرح شده در این کتاب را نشان، آن ها را رده بندی و مورد بررسی قرار دهم.
این اقدام نه بر اساس فصل ها و موضوعات کتاب، بلکه بر اساس گوناگونی اندیشه های مطرح شده در آن، انجام پذیرفته است. اینجانب اندیشه ها را جمع آوری و در چارچوب محورها و کلیاتی قرار داده ام. همچنین ملاحظاتی با توجه به پرسش های احتمالی در خصوص مطالب کتاب، بر قلم رفته است.
